Moda Psikolojisi: Kıyafetlerin Büyüleyici Gücünden Yararlanın

Çoğumuz bunun farkında olmasa da modanın psikolojiyle doğrudan bir ilişkisi vardır. Buna rağmen Mair’e (2014) göre bir araştırma alanı olarak moda, hem bilişsel hem de sosyal psikolojide ihmal edilmiştir. Psikolojinin bir alt disiplini olan bilişsel psikoloji, duyum ve algı, hafıza ve öğrenme, dikkat, iletişim, problem çözme, yaratıcılık ve düşünme gibi zihinsel süreçleri incelemekle ilgilenir (Mair, 2014). Tüm bunlar moda talebiyle yakından ilgilidir. On dokuzuncu yüzyılda birkaç sosyal bilimci kıyafeti kültür, bireyler ve sosyal gruplarla ilişkili olarak incelemiştir, ancak ev ekonomistlerinin kıyafetin sosyal bilim yönlerine bilimsel bir ilgi duymaya başlamaları 20. yüzyılın ortalarına kadar gerçekleşmemiştir (Roach-Higgins 1993).

Moda psikolojisi genellikle giyim seçimlerinin birbirimizi algılama ve yargılama şeklimiz üzerindeki etkisinin incelenmesi olarak tanımlanır. Daha önce tanışmadığımız bir birey söz konusu olduğunda, giydiği kıyafetler bize hemen onun cinsiyeti, mesleği, uyruğu ve sosyal konumu hakkında bir şeyler söyler ve böylece ona karşı davranışlarımızı önceden ayarlamamızı sağlar (Flugel, 1930). Giysileri yalnızca imajımızı diğer insanlara yansıtma aracı olarak düşünmek eksik bir düşüncedir, çünkü giydiklerimiz kendimizi de etkileyebilir.

Evet giysilerimizin hem kendi duygu durumumuz hem de başkalarının bizi nasıl algıladıkları üzerinde etkileri vardır. Giysilerimiz bize kendimizi güçlü hissettirebilir, öz güven seviyemizi artırabilir. Örneğin bir iş görüşmesine gittiğinizde giydiğiniz kıyafetler sayesinde kendinizi iyi hissediyor oluşunuz, iş görüşmesinin de iyi geçmesine yardımcı olabilir. Amerika’da kadınlar için olan cam tavanların yavaş yavaş kırılmaya başladığı 1980’li yılların sonunda Donna Karan gibi moda devleri tarafından tasarlanan “power suit” (güç takım elbisesi) gibi kıyafetlerin vaat ettiği tam da budur. Karan’ın o yıllardaki reklamlarında, Karan tarafından tasarlanmış takım elbiselerini giyen iş kadınları kıyafetlerinin etkisiyle kendine güvenen tavırlar sergilerler.

Neyse ki giysilerin özgüvenimiz üzerindeki pozitif etkileri reklamcıların hayallerinde var olan bir durum değil gerçektir. Araştırmalar giysilerimizin duygu durumumuz, ve özgüvenimiz üzerindeki etkilerini gözler önüne sermektedir. Örneğin Northwestern Üniversitesi tarafından yapılan bir araştırma giydiklerimizin düşüncelerimizi ve davranışlarımızı etkilediğini ortaya çıkarmıştır. Söz konusu araştırmada Adam ve Galinsky giysilerin, giyenin psikolojik süreçleri üzerinde sahip olduğu sistematik etkiyi tanımlamak için “örtülü biliş” terimini ileri sürmüşler ve örtülü biliş bakış açısını laboratuvar önlüklerinden yola çıkarak test etmişlerdir.

“Laboratuvar Önlüğü Araştırması” olarak bilinen araştırmada iki farklı denek grubuna laboratuvar önlüğü giydirilerek bazı görevler yapmaları istenmiştir. Gruplardan birine giydikleri önlüğün doktor önlüğü olduğu söylenirken, diğer gruba giydikleri önlüğün bir ressam önlüğü olduğu söylenmiştir. Doktor önlüğü giydiklerini düşünen denekler kendilerine verilen göreve bir doktor ciddiyetiyle yaklaşıp, diğer gruba oranla daha iyi bir performans sergilemişlerdir (Adam & Galinsky, 2012). Örtülü biliş kavramı kıyafet seçimlerimizin ruh halimizi, kendi imajımızı ve hatta performansımızı etkileyebileceği fikrine dayanır. Kısacası örtülü biliş giydiğimiz (veya başkalarının giydiği) kıyafetlerin düşünce kalıplarımızı değiştirdiğini ileri sürmektedir.

Bu araştırmada gördüğümüz gibi, bir laboratuvar önlüğü zeka ve bilimsel düşünce ile ilişkilidir. Örneğin resmi kıyafet giyen öğretim görevlileri daha zeki, ancak daha az resmi kıyafet giyen öğretim görevlilerine göre de daha az ilgi çekici olarak algılanırlar (Morris, Gorham, Cohen ve Huffman, 1996).

Bazı araştırmalarda kadın adayların kıyafetlerinin yöneticilik pozisyonları için seçim kararını etkileyen nedenlerden biri olduğu sonucuna varılmıştır. Örneğin 1985 yılında yapılan bir araştırmada kadın adayların kılık kıyafetinin görüşmecilerin yöneticilik pozisyonları için seçim kararlarına etkisini belirlemek üzere 77 personel yöneticisinin işe alım önerileri kullanılmıştır. Personel yöneticileri, farklı kostümler içindeki dört adayın görüntülü görüşmelerini izlemiş ve her aday için işe alım önerilerinde bulunmuştur. Sonuçlar, kadın başvuranın kıyafetinin daha maskülen bir tarzda olmasının görüşmecilerin seçim kararları üzerinde önemli bir etkisi olduğunu doğrulamıştır. Başvuranın kıyafetinin maskülen tarzıyla  başvuranlar tarafından alınan işe alım tavsiyelerinin olumluluğu arasında pozitif bir ilişki vardır (Forsythe ve ark. 1985).

Kıyafetlerimiz bizi aşağı çekebilir ya da yukarı çıkartabilir. Coco Chanel’in de dediği gibi her güne kaderle randevumuz varmışcasına hazırlanıp, kıyafetlerimizin bizi dış dünyaya olumlu bir şekilde yansıtıyor olmasına özen gösterip giysilerin olası pozitif etkilerinden yararlanabiliriz.

Psikolog Rana Kutvan

Bu yazının tüm hakları Rana Kutvan'a aittir.İzinsiz ve uygun şekilde referans verilmeksizin kopyalanması, çoğaltılması ve başka mecralarda paylaşılması kesinlikle yasaktır.

Kaynaklar:

Adam, H., & Galinsky, A. D. (2012). Enclothed cognition. Journal of Experimental Social Psychology, 48(4), 918–925. https://doi.org/10.1016/j.jesp.2012.02.008

Flugel, J.C. (1930). The psychology of clothes. New York: International Universities Press.

Forsythe, S.M., Drake, M.F., & Cox, C.E. (1985). Influence of applicant's dress on interviewer's selection decisions. Journal of Applied Psychology, 70, 374-378.

Mair, C. (2014) A Cognitive and Social Psychological Perspective on the Demand for Fashion. In: 18th International Conference of the Association for Cultural Economics International (ACEI), June 24 - 27, 2014, University of Quebec, Montreal.

Morris, T.L., Gorham, J., Cohen, S.H., & Huffman, D. (1996). Fashion in the classroom: Effects of attire on student perceptions of instructors in college classes. Communication Education, 45, 135-148.

Roach-Higgins, ME. (1993). A social science of dress, 1947-1966: A personal view. In SJ Lennon & LD Burns (Eds.), Social science aspects of dress: New directions (pp. 2–24). Monument, CO: ITAA.